Vrijstellingen, ontheffingen en opdrachten

Bescherming volgens de Omgevingswet

Volgens de Omgevingswet zijn de volgende van nature in Nederland voorkomende dieren beschermd:

zoogdieren, met uitzondering van de zwarte rat, bruine rat en de huismuis;
vogels;
amfibieën en reptielen;
vissen.

Bibliotheek

Ga naar onze bibliotheek voor de geldende ontheffingen, opdrachten en omgevingsvergunningen.

De bescherming houdt in dat deze inheemse wilde dieren niet zomaar verstoord, opgespoord, verjaagd, gevangen, verwond of gedood mogen worden. De mens mag alleen ingrijpen als er schade dreigt voor één van de genoemde belangen in de Omgevingswet:

volksgezondheid en openbare veiligheid;
veiligheid van (lucht)verkeer;
schade aan gewassen, vee, visserij, bossen en wateren;
schade aan flora en fauna.

Zijn één of meer van deze belangen in het geding, dan kan het bevoegd gezag, op landelijk niveau de Rijksoverheid, op provinciaal niveau Provincie Fryslân en op gemeentelijk niveau de desbetreffende gemeente toestemming geven om diersoorten te bestrijden of te beheren. Dit betreft dan een uitzondering op de standaardbescherming van diersoorten volgens de Nederlandse wet en mag alleen volgens strikte voorwaarden plaatsvinden.

Schadebestrijding of beheer van diersoorten kan onder een vrijstelling, ontheffing, opdracht of omgevingsvergunning uitgevoerd worden. Lees hieronder wat de verschillen zijn.

Vrijstellingen

Landelijke vrijstellingen

Een vrijstelling geeft aan onder welke omstandigheden de regels van de Nederlandse wet niet gelden. Omdat bepaalde diersoorten in het gehele land schade en overlast veroorzaken en niet in hun voortbestaan worden bedreigd, heeft het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zes diersoorten op de landelijke vrijstellingslijst geplaatst. Op deze dieren mag het hele jaar worden gejaagd als op tenminste één perceel schade is ontstaan of dreigt te ontstaan in het huidige of komende jaar aan landbouw of fauna. Er is wel een faunabeheerplan nodig waarin de door de minister verleende landelijke vrijstelling verder uitgewerkt wordt. Landelijke vrijstellingen worden verleend aan grondgebruikers en zijn geregeld in het Besluit natuurbescherming, art 3.1.

Landelijk vrijgestelde soorten zijn:

Canadese gans;
houtduif;
kauw;
konijn;
zwarte kraai;
vos.

LET OP: De landelijke vrijstelling voor Canadese gans, houtduif, kauw en konijn is in de provincie Friesland momenteel NIET VAN KRACHT in verband met het ontbreken van een geldend faunabeheerplan voor de vrijgestelde soorten. Dit houdt verband met de uitspraak van de Raad van State van 19 mei 2023 dat de onderbouwing voor landelijk vrijgestelde soorten aan dezelfde eisen dient te voldoen als elke andere vrijstelling, ontheffing of opdracht. Schadebestrijding op Canadese gans, houtduif, kauw en konijn is daarom tot nader bericht NIET TOEGESTAAN. Schadebestrijding op vos en zwarte kraai kan in de gehele provincie plaatsvinden op basis van het goedgekeurde faunabeheerplan Predatie 2022-2026.

Provinciale vrijstellingen

De provincie kan ook een vrijstelling voor bepaalde diersoorten verlenen. Het is dan toegestaan om deze diersoorten binnen de provincie te verjagen en onder bepaalde voorwaarden te doden. Provinciale vrijstellingen zijn geregeld in de Verordening Wet natuurbescherming Fryslân 2017.

In provincie Friesland zijn de volgende diersoorten vrijgesteld:

brandgans, grauwe gans en kolgans (gedurende een deel van het jaar);
aardmuis, veldmuis en woelrat;
roek;
kokmeeuw en zilvermeeuw.

LET OP: De provinciale vrijstelling voor de roek is momenteel NIET VAN KRACHT in verband met het ontbreken van een geldend faunabeheerplan voor de vrijgestelde soorten. Schadebestrijding op de roek is daarom tot nader bericht NIET TOEGESTAAN.

Tegemoetkoming aanvragen

Omdat er tot nader bericht geen schadebestrijding van vrijgestelde soorten toegestaan is, heeft Provincie Fryslân het mogelijk gemaakt om voor de vrijgestelde soorten (Canadese gans, houtduif, kauw, konijn en roek) tegemoetkoming in de schade aan te vragen. Bij een tegemoetkomingsaanvraag worden wel legeskosten à € 300,00 in rekening gebracht. Bij een verwachte schade van circa € 600,00 per aanvraag loont het al om tegemoetkoming in de schade aan te vragen.

Het belang van data

Om in de toekomst opnieuw gebruik te kunnen maken van vrijstellingen, dient FBE Fryslân inzichtelijk te maken wat de omvang van de schade is die dreigt te ontstaan als afschot niet als schadebestrijdingsmiddel ingezet mag worden voor de Canadese gans, houtduif, kauw, konijn en roek. De FBE beschikt momenteel niet over deze data en heeft dringend gegevens van grondgebruikers nodig in de vorm van schademeldingen in het SRS-systeem, tegemoetkomingsaanvragen en daaruit voortvloeiende taxaties. Bent u grondgebruiker en ondervindt u schade van een vrijgestelde diersoort? Doe dan een schademelding in het SRS-systeem en vraag tegemoetkoming aan zodra dat financieel aantrekkelijk voor u is.

LET WEL: handelingen in het kader van beheer en schadebestrijding mogen alleen uitgevoerd worden door personen die handelen met toestemming van de grondgebruiker en die gerechtigd zijn om deze handelingen uit te voeren.

Ontheffingen

Een ontheffing is een toestemming van de provincie om af te wijken van de wet. In dit geval betekent het dat beschermde inheemse diersoorten met een ontheffing onder bepaalde voorwaarden toch verjaagd, gevangen of gedood mogen worden. Daarom worden ontheffingen vaak ondersteund door een faunabeheerplan. De provincie verleent de ontheffing meestal aan de FBE. De FBE verleent op basis van de ontheffing machtigingen aan grondgebruikers, terreinbeherende organisaties, WBE’s en jachtaktehouders. In enkele gevallen wordt de ontheffing door de provincie rechtstreeks aan de in Friesland werkende collectieven van agrarische natuurverenigingen verleend.

In een ontheffing kunnen aanvullende voorwaarden gesteld worden aan:

het gebruik van bepaalde middelen;
de periode (weken/maanden) waarvoor de ontheffing geldt;
de tijden op een dag waarbinnen er gejaagd mag worden;
het toepassen van preventieve maatregelen;
het melden van het gebruik van de ontheffing voorafgaand aan afschot.

Provincie Fryslân heeft meerdere ontheffingen aan de FBE verleend, onder andere voor de volgende diersoorten:

koppelvormende ganzen;
vos;
steenmarter.

Om afschot te mogen plegen op basis van een ontheffing:

is altijd een machtiging nodig. Met de aanvraag van een machtiging is automatisch ook de melding van verwachte of reeds aanwezige schade (schademelding) geregeld;
dient de jachtaktehouder in het bezit te zijn van een grondgebruikersverklaring voor schadebestrijding. De grondverklaring dient op verzoek, al dan niet digitaal, getoond te worden;
dient de uitvoerder het gepleegde afschot te melden in het FRS-systeem.

LET WEL: handelingen in het kader van beheer en schadebestrijding mogen alleen uitgevoerd worden door personen die handelen met toestemming van de grondgebruiker en die gerechtigd zijn om deze handelingen uit te voeren.

Opdrachten

Als diersoorten niet onder een vrijstelling of ontheffing vallen, maar wel schade veroorzaken, kan de provincie bepaalde personen of groeperingen opdracht verlenen om de stand van deze diersoorten te beperken. Dit kan alleen op grond van een aantal belangen die in de wet zijn genoemd.

Onder de Flora- en Faunawet werd dit geregeld in een provinciale aanwijzing, onder de Wet natuurbescherming in een opdracht en sinds de komst van de Omgevingswet in een omgevingsvergunning.

FBE Fryslân beschikt over een provinciale aanwijzing (2005 – Flora- en Faunawet) voor de volgende diersoorten:

soorten die niet van nature in Europa voorkomen (ook wel exoten genoemd), zoals: beverrat, muskusrat, wasbeerhond, nijlgans, wasbeer en rosse stekelstaart;
soorten die niet van nature in Fryslân voorkomen, zoals: wildzwijn;
soorten die verwilderd zijn, zoals: verwilderde duif, verwilderde grauwe gans en verwilderde kat.

Provincie Fryslân heeft provinciale opdrachten (2017 t/m 2023 – Wet natuurbescherming) verleend voor:

reeën; de opdracht omvat beheermaatregelen (inclusief afschot) voor reeën in het kader van de openbare veiligheid (verkeersveiligheid) en ter voorkoming en bestrijding van het onnodig lijden van zieke en gebrekkige reeën. De opdracht is op 20 december 2019 verleend en is geldig t/m 31 december 2024.
wasbeerhonden; de aanvullende opdracht voor wasbeerhond maakt afschot met nachtzichtapparatuur en vangen met een kastval mogelijk. De opdracht is per 1 december 2023 verleend.

Er zijn door Provincie Fryslân omgevingsvergunningen (2024 – Omgevingswet) verstrekt voor:

grauwe ganzen: de omgevingsvergunning met kenmerk 02203014 omvat het behandelen van nesten van grauwe ganzen in Fryslân. De omgevingsvergunning is op 1 maart 2024 verleend en is geldig van 2 maart tot 1 oktober 2024;
grauwe ganzen: de omgevingsvergunning met kenmerk 02205036 omvat het afschot van overzomerende grauwe ganzen in Fryslân. De omgevingsvergunning is op 5 april 2024 verleend en is geldig van 1 april tot 1 oktober 2024.